از آنجا که انسان از دو بعد جسمی و روحی تشکیل شده و دارای نیازها و امیال متعدد مادی و معنوی است، برنامه ریزی ما هم باید جوابگوی این نیازها باشد.
نامه ریزی غالباً به صورت شخصی است چون هر فردی در هر زمانی نیازهای خاصی دارد.حتی برنامه جوان ، میانسال و پیر،با هم تفاوت دارند.با این حال کلیاتی وجود دارد که هر فرد مؤمنی باید در برنامه خود آن را بگنجاند.
امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:انسان با ایمان، شبانه روز خود را سه بخش می کند، در بخشی به امور معنوی و عبادت خدا می پردازد، در بخشی به امور معیشتی همت می گمارد و در بخشی هم به استراحت و لذت مجاز و دلپسند خود روی می آورد. (نهج البلاغه حکمت 390)
این سخن حضرت ناظر به ابعاد مختلف وجودی انسان بوده و چارت کلی برنامه را مشخص می سازد.
بخش اول : امور معنوی و عبادی (خودسازی)
لازم به توضیح است که لازم نیست یک انسان 8 ساعت مشغول عبادت شود، بلکه این بخش دارای راهبردی است که شامل کسب علم, تزکیه نفس, اصلاح اخلاق و عبادت می شود. البته می توان گفت: چون علم و تزکیه نفس و اخلاق همه در راستای خدایی شدن و قرب به خداوند است, عبادت محسوب می شود و حضرت (علیه السلام) نیز که فرموده اند: بخش اول عبادت, شامل تمامی فرایند خودسازی می شود.
روزی امیرالمؤمنین علیه السلام از بازار بصره می گذشت فرمود: ای دنیا پرستان روزها قسم یاد می کنید و شب ها در بسترهای خود به خواب می روید و ... پس چه زمانی زاد و توشه کسب خواهید کرد. مردی از حضرت پرسید: یا امیرالمؤمنین! اینان باید کسب معاش کنند. چه کنیم؟ حضرت فرمود: طلب معیشت از راه حلال، انسان را از عمل آخرت باز نمی دارد. (زهد اسلامی، سید محمد شفیعی مازندرانی ص68) اگر انسان در چارچوب شریعت حرکت کند، حتی کار او هم عبادت محسوب می شود. مهم این است که جایگاه خود را گم نکنیم. طبق این روایت حضرت علی علیه السلام اعتراض به غفلت آنان دارد که دائماً قسم یاد می کنند و فراموش کرده اند کجا هستند.
بنابراین عبادت معنای وسیعی دارد و هر فردی در هر جایی که باشد می تواند مشغول عبادت و حرکت به سمت خداوند باشد. برطرف کردن نیازهای مردم در محل کار نیز از بالاترین عبادات است.
علاوه بر برنامه های ثابت عبادی یک مؤمن مانند نماز ، روزه و...(انجام عبادات و ترک محرمات)، از برنامه هایی که باید در بخش اول قرار داده شود، ارتباط با قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) به صورت روزانه است. این ارتباط به صورت های مختلف می تواند باشد. حداقل آن خواندن چند آیه و تفکر در آن و سخنان ائمه اطهار(علیهم السلام) است.حتی قرائت تنهای قرآن هم برکت آفرین است زیرا قرآن تماماً نور است .
از دیگر برنامه های عبادی که باید حداقل در برنامه هفتگی خود قرار دهیم ارتباط با دعاهای مذهبی است. دعای کمیل، ندبه ،زیارت عاشورا و... .این دعاها با مضامین و معانی بلندی که دارند، تاثیر به سزایی در سازندگی انسان دارند.
البته توجه به امور سیاسی جامعه مانند دشمن شناسی و جهاد و دفاع از دین و خدا و مبارزه با دشمنان و مقاومت در برابر آنان و تبعیت از رهبری دینی نیز از واجباتی است که مومن نباید از آن غفلت کند.
بخش دوم:کسب معیشت
بخشی از روز هم مخصوص کسب معیشت صحیح و حلال است که در صورت نیاز خانواده و فرزندان از نظر شرعی واجب نیز می باشد.
بخش سوم: استراحت و تفریح و لذت مجاز
این بخش، بسیار مهم و متأسفانه در میان برخی مؤمنان، فراموش شده است. تفریح، استراحت و لذت مجاز، انسان را شاداب و روح او را سالم نگه می دارد تا بهتر به دو بخش دیگر, یعنی عبادت و کسب معیشت بپردازد. اگر انسان با نیت خالص و برای بهبود کیفیت عبادت و کسب معیشت به استراحت و تفریح بپردازد، حتی این تفریح و استراحت هم عبادت محسوب می شود زیرا در جهتِ رسیدن به معبود است.
ورزش نیز در همین بخش می گنجد و برای همه مخصوصاً انسان مؤمن لازم و ضروری است. عقل سالم در بدن سالم است. ما باید همیشه خود را سرباز اسلام و ولایت بدانیم و از آمادگی بدنی خوبی برخوردار باشیم.
دستورالعمل و ریز برنامه عبادی:
برای داشتن یك برنامه عبادی روزانه، بهترین كار پیروی از سیره امامان معصوم(علیهم السلام) و تقلید از برنامة زندگی بزرگان دین چون امام خمینی(ره) می باشد.
به طور خلاصه می توان گفت كه در یك برنامه روزانه رعایت موارد زیر لازم است.
1- انجام واجبات دینی و ترك محرّمات که از همه مهمتر است.
2- عمل به مستحبّات (تا حدّ امكان و با شادابی)
3- در صورت امكان همیشه با وضو بودن.
4- استغفار دائمی داشتن یا لااقل روزی صد یا هفتاد بار استغفار كردن برای كوتاهی های خود در بندگی خدا، یا ابراز بیزاری از گناه دیگران (بهترین عبادات برای استغفار از نظر اهل عرفان گفتن ذكر شریف یونسیه صد مرتبه، پس از نماز صبح در حالت سجده می باشد : "لا اله الا انت سبحانك انّی كنت من الظالمین؛ نیست خدایی جز تو، پاكی تو، همانا من از ظلم كنندگان و كوتاهی كنندگان هستم."
5- خواندن مداوم قرآن در هر روز، حداقل به اندازه یك یا پنج صفحه، و تا حدّ امكان به اندازة یك جزء و دقت در معانی آن كه بسیار راهگشا می باشد.
6- خواندن دعاهای هر روز و زیارات مربوط به امامان معصوم در هر روز مخصوصاً دعای صباح، عهد، كمیل و ندبه( البته در صورت داشتن حوصله و حال لازم)
7- بجا آوردن نماز در اول وقت و تا حد امكان بجا آوردن نمازهای نافله و نمار جماعت
8- خواندن نماز شب یا قضا كردن آن در روز.
9- انجام صله رحم و مقید بودن به آن
10- كسب علم و مطالعه روزانه در خد امكان
11- همنشینی با خانواده و دلجویی از ایشان (پدر، مادر، همسر، فرزندان و...).
12- خواستن توفیق از خداوند در تمامی مراحل زندگی و همیشه به یاد خدا بودن و همنشینی با اهل علم و تقوی.
13- تفكر در احوالات امام زمان و اینكه آن عزیز همیشه ناظر بر اعمال ماست و توسل نمودن به حضرتش كه بسیار مورد سفارش بزرگان دین بوده است.

http://akhlagh.porsemani.ir/node/1118