سال اول، شماره سوم، تابستان 1389، ص 95 ـ 118

مهدی عبداللّهی*

چكیده

تكامل انسان ره‌آورد اراده خود اوست و انسان تنها از طریق افعال جوارحی و جوانحی خود می‌تواند استعدادهای نهفته‌اش را به فعلیت برساند. صدرالمتألهین بنیان‌گذار حكمت متعالیه، افزون بر نظریه‌پردازی درباره كمال نهایی انسان كه آن را به «فنای فی الله»، یعنی تحصیل علم حضوری به خداوند متعال می‌داند، در مورد عوامل و موانع وصول به كمال نیز سخن گفته است.
این نوشتار به بررسی عوامل مؤثر در كمال انسان از منظر ملاصدرا می‌پردازد؛ امّا پیش از بیان این امور، به عنوان مقدمه، چهار مسئله دیگر را بررسی می‌كند‌ كه عبارت‌اند از: نحوه تأثیر عمل در وصول به كمال، لزوم اخلاص در اعمال، جایگاه و مراتب اعمال و لزوم استاد.
عواملی كه ملاصدرا در دستیابی به كمال نهایی انسان از آنها سخن گفته است عبارت‌اند از: تنبه، اراده، ریاضت‌های شرعی، علوم و معارف الهی، توجه به خداوند و قطع توجه از غیر، عشق و محبت الهی، ذكر و تفكر.