علي هدايتي

چكيده

اين نوشتار در صدد آن است تا با سنجش محتوايي ميان دو اين اثر فاخر گرانسنگ تهذيب الاخلاق و جامع السعادة برخي مباحث مربوط به تعليم و تربيت را بررسي نمايد. در اين ميان، اساسي‌ترين وجه تمايز نظام تربيتي و اخلاقي اسلام، وجود مباني مقدم و ثابت برخاسته از منابع ديني، و ‌شمول نگري نسبت به تمامي ابعاد وجودي انسان است.

محبت و مهرورزي در هر دو گرايش، از مؤثرترين و كارآمدترين شيوه‌هاي تعليم و تربيت معرفي شده است. هر دو مؤلف، بر اين باورند كه عدالت اجتماعي بدون زير ساخت محبت بنيان ندارد. علامه نراقي، با طرح بحث زيباي نشانه‌هاي محبت به خداوند متعال، در صدد ارائة معيار براي تشخيص صحت ادعاي دوستي و محبت به خداوند سبحان بر آمده است. وي از نشانه‌هاي صداقت در محبت الاهي را، دوست داشتن مرگ عنوان نموده، و بوعلي مسكويه نيز علاج خوف از مرگ را به حكيم شدن مي‌داند.

در سنجش ميان مراحل تربيت و شكوفايي فضايل اخلاقي، هر دو اثر بر اين نكته تأكيد دارند كه رعايت هماهنگي بين مراتب تربيت با مراحل طبيعي رشد لازم است. همچنان كه، هر دو ديدگاه، اجتماعي بودن و مخالطه با مردم را از اركان تحصيل سعادت دانسته، و تصور انزواي مطلق و عدم آميزش با مردم، براي رسيدن به كمال را پنداري باطل و شيوه‌اي انحرافي مي‌دانند. در عين حال، جامع السعادات با بهره‌گيري از منابع نقلي و در مقام جمع بين روايات، گوشه‌گيري و عزلت را براي عده‌اي در شرايط خاص، سودمند يافته است.