دستورالعمل ارزنده از آيت الله مظاهری
پیامبر گرامی«صلی الله علیه و آله و سلم» پس از مبعوث شدن به رسالت و دریافت برنامۀ آموزشی، از غار حرا به خانه بازگشتند. باري سنگين بر دوش آن رسول گرامی«صلی الله علیه و آله و سلم» آمده بود: «إِنَّا سَنُلْقي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقيلاً»، جبرئيل نازل شد و آيات اوّل سورۀ مزّمّل را آورد. در حقيقت با يک دستورالعمل دوازده‌گانه که بهترين ابزار کار براي تحمّل آن بار سنگين بود، بر پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم» وارد شد.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم، يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ، قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَليلاً، نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَليلاً، أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتيلاً، إِنَّا سَنُلْقي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقيلاً، إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلاً، إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَويلاً، وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتيلاً، رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلاً، وَ اصْبِرْ عَلي ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلاً» [1]
اى جامه بر خود پيچيده، شب را جز اندكى (براى نماز و عبادت) برخيز، نصف شب را يا اندكى از نصف كم كن (يك سوّم آن را)، يا بر نصف بيفزاى (دو سوّم آن را)، و قرآن را با ترتيل (شمرده و آرام) تلاوت كن، همانا بار سنگيني به دوش تو آمده است و شب بيداري، موجب تقويت اراده و شرح صدر و قاطعيّت در گفتار است و بايد در روز نظير يک ستاره کوشا باشي. و نام پروردگار خود را ياد كن و (در دل) از همه چيز به سوى او منقطع شو، همان خدايى كه پروردگار مشرق و مغرب است، جز او معبودى نيست، پس او را وكيل خود ساز، و بر آنچه مىگويند (از نسبتهاى ناروا) صبر كن و از آنها به وجهى نيكو دورى گزين.
خداوند متعال در اين آيات شريفه می‌فرماید: يا رسول‌الله که عباي نبوّت به دوش تو آمده است، از اين دستورالعمل کمک بگير:
اوّل: شب‌زنده‌داري؛ «قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَليلا»
دوّم: نماز شب(تهجّد)؛ «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلا»
سوّم: تمسّک به قرآن؛ «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتيلاً».
چهارم: اراده؛« إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً»
پنجم: قاطعيّت در گفتار؛ «وَ أَقْوَمُ قيلا»
ششم: فعّاليّت مدام؛ «إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَويلاً»
هفتم: ذکر مدام؛ «وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ»
هشتم و نهم: دعا و انقطاع الی الله؛ «وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتيلاً»
دهم: توکّل؛ «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلاً»
يازدهم: صبر؛ «فَاصْبِرْ عَلي ما يَقُولُون»
دوازدهم: سعۀ صدر؛ «وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلا»
بدین ترتیب خداوند متعال برای یاری رساندن به پیامبر«صلی الله علیه و آله و سلم» در راه پر مشقتی که لازم بود آن حضرت بپیماید، یک دستورالعمل که مشتمل بر دوازده بخش بود، ابلاغ فرمود. در واقع خدای سبحان با ابلاغ اين دستورالعمل، برنامۀ رسالت پیامبر«صلی الله علیه و آله و سلم» را تدوین فرموده است. برنامۀ جامعی که نقشي اساسي و حسّاس، در امر رسالت براي پيامبر«صلی الله علیه و آله و سلم»ايفا کرد. پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم» با استفاده از این دستورالعمل، فعّالیّت تبلیغی و رسالت خویش را آغاز نمودند و پس از تحمّل شدايد و پشت سر نهادن موانع فراوان و فشارهاي كفّار، توانستند در مدّت كوتاهي جامعۀ عرب جاهلی را دگرگون سازند و با یک انقلاب دفعی، افرادی مهذّب و باتقوا تربیت نمایند.
از ميوه‌هاي شيرين درخت نبوي، تربيت و پرورش انسان‌هاي با فضيلت و بامعرفت بود. آن حضرت علف‌هاي هرز رذالت و پستي را از دل آنان ريشه‌كن و نهال فضايل را در سينۀ آنان غرس نمود و فطرت پاك آنان نيز در رشد و به ثمر نشستن نهال فضائل مؤثّر واقع شد و يكي دو سال از بعثت نگذشته بود كه شجرۀ طيّبۀ اسلام، به بار نشست و مكتب نجات بخش این دین جهان‌شمول، سراسر گيتي را متوجّه خويش ساخت.
ثمرات حیات بخش بعثت پیامبر«صلی الله علیه و آله و سلم»، در سایۀ اهتمام آن حضرت و اصحاب ایشان به دستورالعمل و برنامه‌ای که از جانب خداوند حکیم در سورۀ مزّمّل نازل شد، تحقّق یافت؛ لذا می‌توان گفت آن دستورالعمل، در واقع برنامۀ سلوک معنوی مسلمانان، مشتمل بر راهکارهایی برای خودسازی آنان بود. برخی از مسلمانان صدر اسلام با عمل به این برنامه و پیروی از پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم»، به مقام آدمیّت نائل آمدند. منازل سیر و سلوک را یکی پس از دیگری پیمودند تا فانی فی الله شدند. از این رو این دستورالعمل تربیتی می‌تواند به عنوان یک برنامه، فرا راه سالک قرار گیرد و او را در حرکتی که پیش رو دارد، یاری نماید.
خداوند متعال به گونه‌ای حکیمانه و با توجّه به موانع و مشکلاتی که پیامبر«صلی الله علیه و آله و سلم»در مسیر حرکت خود دارد، به تدوین این دستورالعمل پرداخته است و ناگفته پیدا است که فقط با عمل به چنین برنامه‌ای می‌توان بر شدائد و سختی‌ها فائق آمد و همچون پیامبر«صلی الله علیه و آله و سلم» پیروز میدان شد. بنابراین موفّقیّت در میدان سیر و سلوک و عبور از سختی‌ها و موانع موجود در مسیر حرکت به سوی خدا، تنها با برنامه‌ای که ذات باری تعالی برای سخت‌ترینِ کارها تنظیم و تدوین فرموده است، امکان‌پذیر است.
هر كه اهل سير و سلوك باشد و رسیدن به مقامات عالیۀ عرفانی را به عنوان چشم‌انداز پیش روی خود رقم زده باشد، با عمل به اين دستورالعمل مي‌تواند به مطلوب خود برسد. در این مجال شرح مختصری از دستورات خداوند سبحان در سورۀ مزّمّل بیان خواهد شد.
پی نوشت ها:
[1]. المزّمّل / 10-1