سنجش قرآنی دو رويکرد شناختی و غير شناختی در ضعف اخلاقی
نویسندگان: عليزاده مهدی*
* پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده:
چکيده فارسی:
از مسائل ديرپای اخلاقی در حوزه روان شناسی اخلاق که فيلسوفان اخلاق بدان پرداخته اند، تحليل «خطای اخلاقی آگاهانه» است. آيا ممکن است انسان، آگاهانه و عامدانه مرتکب خطای اخلاقی شود؟ اگر آری، اين رخداد مستند به چه عاملی است؟ در پاسخ به اين پرسش، دو رويکرد شناختی و غيرشناختی شکل گرفته است، ديدگاه اوّل، امکان ارتکاب خطای آگاهانه اخلاقی را منتفی می داند و معتقد است همواره خطای اخلاقی، مستند به جهل و فقدان معرفت است. ديدگاه دوم ضمن ارائه پاسخ مثبت به امکان وقوع اين پديده، ريشه های آن را هم در لايه معرفت و هم در لايه عناصر غيرمعرفتی در نظام اراده انسان جستجو می کند و حصر ريشه صدور خطای اخلاقی را در عنصر معرفت ناصواب می انگارد. به لحاظ تاريخی، نخستين فردی که ديدگاه نخست را مطرح نمود، افلاطون (مقرر ديدگاه سقراط) بود و اولين متفکر ارائه کننده ديدگاه دوم نيز ارسطو بود. در اين مقاله، اين دو رويکرد به قرآن کريم عرضه شده و بر اساس آموزه های قرآنی، بين آنها قضاوت صورت گرفته است. نويسنده هيچ آيه ای به نفع ديدگاه اول در قرآن کريم نيافته است، امّا هفت دسته از آيات را در تاييد ديدگاه دوم يافته که شکاف نظر از عمل و ضعف اخلاقی را ممکن و محقق دانسته و ريشه های غيرمعرفتی متعددی هم برای آن معرفی نموده است.
چکيده عربي:
من المسائل الأخلاقية القديمة التي اهتم بها فلاسفة الأخلاق في مجال علم نفس الأخلاق، تحليل «الخطأ الأخلاقي الواعي». هل من الممکن أن يرتكب انسانٌ خطأً أخلاقياً عن وعي وعمد؟ إن كان الجواب بنعم، فما هو سبب ذلك وما الدافع إليه؟ تبلور في الاجابة عن هذا السؤال اتجاهان؛ معرفي وغير معرفي. يري الاتجاه الاول انتفاء امكانية ارتكاب خطأ اخلاقي عن وعي، ويبرر رأيه هذا بالقول إن الخطأ الاخلاقي يصدر عن جهل وانعدام معرفة. الاتجاه الثاني امكانية وقوع مثل هذا الخطأ ولكنه يعزو دوافعه إلي عناصر معرفية من جهة ومن جهة اخري إلي عناصر غير معرفية مما تنطوي عليه منظومة ارادة الانسان، ويعتقد انه من الخطأ حصر أسباب صدور الخطأ الاخلاقي في عنصر المعرفة. من الناحية التاريخية كان اول من طرح الاتجاه الاول هو افلاطون (مقرر آراء سقراط)، واول مفكر طرح الاتجاه الثاني هو ارسطو. في هذا البحث يطرح كلا هذين الاتجاهين علي القرآن الكريم والحكم عليهما وفقاً لما تفيد به التعاليم القرآنية. لم يُعثر علي آية واحدة في القرآن الكريم تؤيد الاتجاه الاول؛ ولكن عُثر علي سبع مجموعات من الآيات تؤيد الاتجاه الثاني، وتري امكانية حصول فاصل بين الجانب النظري وبين الجانب العملي وضعف الاخلاق، وأرجعت أسبابه إلي دوافع غير معرفية متعددة.
منبع: نشریه پژوهش نامه اخلاق : بهار 1395 , دوره 9 , شماره 31 ; از صفحه 7 تا صفحه 30 .