تبعیض بین فرزندان
یکی از رذائل اخلاقی که در بعضی خانواده‌ها مشاهده می‌شود تبعیض در بین فرزندان است که در روایات آمده است، همانطوری که فرزندان اگر حقوق پدر و مادر را رعایت نکند مورد عاق آنها قرار می‌گیرند همینطور اگر پدر و مادر حقوق فرزندان را رعایت نکنند نیز مورد عاق فرزندان واقع می‌شوند.
یکی از مهمترین اموری که در دین اسلام بدان سفارش شده، احترام به پدر و مادر است، احترام به والدین آنقدر برای خداوند ارزشمند است که در قرآن خداوند در چند مورد در حال سخن گفتن از شرک نورزیدن به خود است، که ناگهان سخن را قطع و بحث از احترام پدر و مادر می‌کند. (بقره/83، نساء36)
از نظر دین اسلام، برای هر یک از افراد خانواده در قبال دیگری حق و حقوقی قرار داده و وظایفی نیز تعیین شده است، که تنها در سایه رعایت آن می توان، انتظار خوشبختی و سعادت در اعضای خانواده را داشت.
در احادیث متعدد که از معصومین (علیهم السلام) بما رسیده است، توجه ویژه‌اى به فرزندان و رعایت حقوق آنان شده است. برخى از این احادیث به تبیین جایگاه فرزندان در خانواده و تأثیرى كه بر زندگی دنیوی و اخروی داشته پرداخته‌اند. چنان‌كه فرزند را بركت خانه، گلى از گلهای بهشت و نشانه‌ی نهایت خیرخواهى خداوند در حق بندگان بیان داشته‌اند، به طورى كه دعاى فرزند در حق والدین در این دنیا مستجاب و شفاعتش براى ایشان در آخرت پذیرفته خواهد شد.
از این‌روست كه در احادیث، فرزندان صاحب حق شمرده شده و پدر و مادر در مقابل ایشان مسئول دانسته شده‌اند. [1]
از طرفی هم به فرزندان با توصیه های قرآنی (بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً) یا (فلا تَقُل لَهُما افٍ) وظیفه‌ی سنگین تری واگذار شده است که احترام به پدر و مادر مهم تر و ارزش بیشتری دارد.
لذا اگر فرزندان حق پدر و مادر را رعایت نکنند، عاق می شوند در مورد پدر و مادر نیز این امر آمده که اگر حقوق فرزندان را رعایت نکنند مورد عاق فرزندان واقع می‌شوند. «یَا عَلِيُّ لَعَنَ اللَّهُ وَالِدَيْنِ حَمَلَا وَلَدَهُمَا عَلَى عُقُوقِهِمَا یَا عَلِيُّ يَلْزَمُ الْوَالِدَيْنِ مِنْ عُقُوقِ وَلَدِهِمَا مَا يَلْزَمُ الْوَلَدَ لَهُمَا مِنْ عُقُوقِهِمَا [2] خدا لعنت کند پدر و مادرى را که فرزندان خويش را بد تربيت کنند و موجبات عاق خود را فراهم کنند. اى على! همانگونه که فرزند عاق والدين مى شود، والدين نيز عاق فرزند خواهند شد».
اما در مورد تبعیض و فرق گذاشتن میان اعضای خانواده توسط والدین لازم است به چند نکته توجه داشته باشیم:
1ـ پدر و مادر باید عدالت را میان فرزندان رعایت کنند که این امر در روایات ما بسیار سفارش شده است.
تا جایی که اعتراض پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) به پدرى كه فقط یكى از دو فرزندش را در حضور هر دوى آنها بوسید. [3]
با این‌حال به نظر می‌رسد در روایات تأیید شده است كه والدین برخى از فرزندان خود را، احتمالاً به‌سبب وجود بعضى فضائل در ایشان، بیش از دیگر فرزندان خود دوست داشته باشند، ضمن آنكه این تمایز نباید ناشى از تفاوت جنسیت باشد.
2ـ با توجّه به نکته ای در بالا توضیح داده شد، میان اعتراض نسبت به حقوق برآورده نشده از سوی والدین با این كه فرزند چه انتظاری از والدین خود داشته که برآورده نشده، فاصله زیادی وجود دارد؛ زیرا چه بسا ممکن است
اولاً: چیزی که فرزند خواستار آن است، حقّش نباشد.
ثانیاً: ممکن است درک طرفین از نحوه عملکرد والدین به گونه ای متفاوت باشد که باعث سوء تفاهم گردیده باشد. به عنوان مثال این حق برای پدر وجود دارد که در زمان حیات خود اموالش را به هر کس که می خواهد، تملیک نماید؛ امّا همین مسأله در زمانی که بخواهد، نسبت به آن وصیّت کند شکل دیگری به خود گرفته و باعث می گردد که نتواند نسبت به بیش از ثلث اموال خود وصیّت کند.
اما در مورد تبعیض بین فرزندان و راهکار اینکه در مقابل این تبعیض چه باید کرد؟
اگر این تشخیص شما صحیح بوده و از سوء تفاهم نیست، در آن اموری که قائل به تبعیض هستید خود را قدرتمندتر و با لیاقت‌تر نشان دهید، مثلا اگر در امور اخلاقی است، سعی در از بین بردن آن رذیله‌ی اخلاقی و تقویت در فضائل اخلاقی تلاش و کوشش کنید و اگر امور مالی است قناعت پیشه کنید و سعی در بهترین استفاده را از کمترین امکانات در خود ایجاد کنید و از کمبودها برای خود فرصت ایجاد کرده و قدرت و توانایی خود را بالا ببرید، در این اثناء تا حد نیاز با توکل به خداوند و توسل به اهل بیت این امر منفی را از بین ببرید.
اما نکته ای به پدر و مادرانی که بین فرزندان تبعیض قائل می‌شوند اینکه آن فرزندی را که به او بیشتر بها می‌دهید چه از نظر اخلاقی و چه از نظر مادی به این توجه کنید همان فرزند هم اگر بجایی برسد کمتر به شما توجه می کند و بیشتر می‌گوید وقت ندارم و سرم شلوغ است، و روزی خواهد رسید که طلبکار ترین و ناسپاس ترین فرزند آنها خواهد شد. (هرچه کنی به خود کنی، گر همه نیک و بد کنی) ولی فرزندی که کمتر به او توجه کردید با هزار شرمندگی به او توجه کنید که به شما کمک کند البته کمک او به شما وظیفه‌ی اوست ولی در عین حال این کم کاری و تبعیض شما موجبات طلبکار شدن فرزندی و شرمندگی از فرزند دیگر را ایجاد نکند که بهترین کار رعایت عدالت و مساوات میان فرزندان است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت:
[1]. ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، ج2، ص622، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ، دوم، 1413 ق.
[2]. همان، ج4، ص372.
[3]. علامه مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج74، ص: 60.