فرزندانم نماز نمی خوانند!
سوال
سلام، سوالی من این است: بنده و همسرم اهل نمازيم ولی متأسفانه فرزندانم نماز نمي خوانند. راهنمايی كنيد که چطور آنها را به نماز تشویق و ترغیب کنیم و سوال ديگر اينكه چه كنم قرآن را بتوانم ياد گرفته و بخوانم؟
پاسخ
علیکم السلام، پاسخ پرسش جناب عالی از این قرار است:
برای اينكه بتوانيد فرزندان خود را به نماز و مسايل دينی علاقمند سازيد، قبل از هر چيز بايد بدانيد كه برخورد با جوان اصولی دارد، چرا که این سن ویژگیهای خاصی دارد و در شيوه ی دعوت او به مسائل دينی بايد بسيار دقيق باشد، از جمله؛ هرگز صفات خوب ديگران را با صفات بد آنان مقايسه نكنيد و اخلاق خوب ديگران را به رخ آنها نکشید و حتی المقدور در آموزش مسايل دينی از باب تنبیه وارد نشويد كه اين کار آنان را به لجاجت و عناد وا می دارد و از شنيدن كلام خدا و اهل بیت(علیهم السلام) بيزار مي‌كند. با توجه به امثال اين مطالب به نكات ذيل توجه كنيد.[1]
1. محبّت: براي تربيت اخلاقي لازم است از زبان دل كمك گرفت و با محبّت كه زمينه ساز تربيت اخلاقي است، وارد ميدان شد. در دعوت فرزندان به كار خير به آنها بفهمانيد كه آنها را دوست می دارید و در پی دور نمودن ضرر از آنها هستید. در واقع حس مشفقانه خود را به آنها منتقل نمایید.
2. از این شيوه ها و تک نیک های تحريك عواطف، تشويق، تهديد، تلقين، معرفي الگو، بيان غيرمستقيم كمك بگيريد:
الف. تحريك عواطف: [2] برای تشويق آنها به مسائل دينی از زمان ها و موقعیت های مناسب استفاده كنيد و حالتی را در نظر بگیرید که احساس می كنيد رابطه موثر با آنها برقرار نموده اید. از علایق عاطفی آنان نسبت به خود یا غیره به عنوان اهرم استفاده کنید؛ مثلاً علاقه عاطفی آنها نسبت به امام حسين ـ عليه السّلام ـ به عنوان مشوّق آموزش دین بهره ببرید و...
ب. تشويق:[3] آنها را به انحاء و ابزار مختلف تشويق كنيد تا به مسائل ديني علاقمند شده و اهميّت بدهند؛ مثلاً سفرهای تفريحي و وسائل و امکانات بازی و رفاهی... .
ج. تهديد:[4] اگر زبان تشويق و محبت كارساز نباشد می توان از زبان تهديد و تنبيه استفاده كرد؛ مثلاً محرومیّت و زیان ... .
د. تلقين:[5] از صفات خوب آنها سخن بگوئيد و آنها را بستایید و سعي كنيد با برجسته كردن آن صفات خوب، شخصیت آنها را بسازید و تثبیت کنید و ضمناً اعتماد آنان را به خود جلب كنيد تا خيرخواه شما برای آنها مسلّم شود و با آنها رابطه صميمي داشته باشد و به آنها میدان ابراز عقیده دهید.
هـ . الگو:[6] جوان به الگو اهميّت زیادی می دهد و سعی دارد صفات الگو را در خود شبيه سازی كند. شما می توانيد با فرد یا افرادی معاشرت كنيد كه جذّاب و با نشاط و شرایط یک الگوی موثر را داشته باشند و در عين حال اهل دین و دیانت باشد؛ تا فرزندان شما از اخلاق خوب او تقلید نموده و درس بگيرند و دین را به طور صحیح بیاموزند... .
و. بيان غيرمستقيم:[7] جوانان نسبت به انتقاد مستقيم به خاطر با اهمیّت بودن شخصیتشان، حساسيت نشان می دهند؛ بنابراين بايد با توجه به تغييرات روحی و جسمی كه براي جوانان حاصل می شود و با عنايت به نيازهای عاطفی- روانی اين دوره از عمر آنان سخن گفت؛ هرگز مقابل ديگران به نصيحت و اندرز آنان اقدام نكنيد و زبان نصيحت و اندرز را بسيار كوتاه كنيد و تا می توانيد به شكل تك به تك با آنان سخن بگوئيد.
3. خانواده سخت گير: تا به حال از خود پرسيده‌ايد: مدير خانواده سخت گيری هستيد يا نه؟ آيا شيوه های تربيتی شما صحيح بوده يا اشتباه؟ آيا نماز نخواندن آنان نوعی اعتراض به سخت گيری های احتمالی شما نيست؟ برای اينكه نسبت به خانواده سخت گير اطلاع بيشتری پيدا كنيد، لازم است؛ بدانيد اين خانواده ها نسبت به درخواست های نوجوانان خود هميشه و لو صحيح باشد و مشروع، امتناع می ورزند؛ اين امر نوجوانان را وا می دارد تا عملاً رفتارهايی را كه مورد تنفر والدين است انجام دهند.[8] حال اگر احساس می كنيد رفتار شما اين گونه بوده است؛ چه بهتر است كه نسبت به آن تجديد نظر كنيد و علناً از فرزندانت بخاطر سخت گيري عذر بخواهید و با آنان مشورت كنيد و شيوه صحيحی كه مطابق نظر صحيح (تربيت اسلامی) باشد در خانه اجرا كنيد.
گاهی والدين قصد دارند؛ فرزندان خود را به شيوه قديم تربیت نمایند و هميشه از كارهای خود و سختی های گذشته سخن به ميان می آورند. شما بايد با توجه به نيازها و امكانات اين زمان به تربيت آنها اقدام كنيد.
4. اظهار محبت: انسان تشنه محبت است اگر به كسي محبت كنيم او را شيفته خود ساخته ايم.[9] در روايتی نقل است: محبّت خود را ابراز كنيد اين امر باعث دوستی و محبت زيادتر و پايدارتر می شود. برخی از خانواده ها به‌خاطر مسائل مختلفی از ابراز محبت به هم ابا می ورزند و اين باعث مشكل در روابط می شود.
5. محيط ناسالم: بسياری از رفتارهای جوان و نوجوان ريشه محيطی دارد (محل كار، مدرسه، اجتماع و...) بنابراين برای از بين بردن آن حالات و رفتارهای او و ايجاد رفتار صحيح و مطلوب بايد بر محيط و شرائط آن توجه كرد؛[10] به عنوان مثال اگر می دانيد كه محيط او ناسالم است كمك كنيد تا محيط كار خود را تغییر دهد و در محلی كار كند كه افراد متدين وجود دارند.
پسر نوح با بدان بنشست خاندان نبوتش گم شد
6. فردی مطّلع و خوش برخورد: شما می توانيد از فردی آگاه كه با جوانان شما آشنائی دارد و مورد قبول فرزندانتان است، بخواهيد با آنان سخن بگويد و آنها را به فوائد نماز خواندن و ضررهای ترك نماز آشنا سازد.
7. اصل جايگزينی: يكی از اصول روان شناختی كه در تربيت مهم و تاثیر گذار است؛ اصل جايگزينی می باشد؛ يعني اگر از جوان كاری را منع كرديد در عوض آن، عملی جذاب به او معرفی كنيد. اوامر نباید صرفاً سلبی باشد، بلکه سلبی باید به همراه ایجابی باشد؛ این کار را انجام نده وبه جای آن فلان کار را انجام بده.
8. زيارت و خريد كتب دينی: برای معرفت سازی دینی و امور معنوی آنها بيشتر هزينه كنيد و كتب جذاب دينی تهیه فرمائید. آنها را با فضاهای دینی و زیارتی آشنا کرده و به زیارت آن مکان ها ممارست نمایید.
9. ارجاع به کارشناس دینی: زمینه آشنایی و ارتباط آنها را با کارشناسان با سواد دینی را مهیا نمایید و يا عالمی را به خانه دعوت كنيد تا با آنان درباره مسائل دينی سخن بگويد؛ اگر كسی به درستی با مسائل دين آشنا شود؛ کم کم ملتزم احكام دين خواهد، شد.
قرآن خواندن: نسبت به قسمت پايانی نامه شما بايد گفت كه شما می توانيد برای ياد گرفتن قرآن از شيوه های زير كمك بگيريد.
1. روزانه مقداری از آن را با فردی كه قواعد تجوید و روخوانی قرآن را می داند، تمرين نمائید.
2. با تمرین و ممارست روخوانی و تجوید قرآن را کاملا آموخته و مسلّط شوید.
3. بعداز تسلط به متن قرآن معانی قرآن را مرور نموده و در آن تفکر کنید.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. قرآن و تبليغ، محسن قرائتي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
2. تربيت اخلاق از ديدگاه اسلام با تأكيد بر دورة نوجواني، سازمان تبليغات اسلامي.
3. جوان و نيروي چهارم زندگي، دكتر محمدرضا شرفي، تهران، سروش.
4. شناخت هدايت، تربيت، دكتر علي قائمي، انتشارات اميري، تهران.
5. شيوه هاي ترغيب و جذب به نماز در دوره هاي کودکي، نوجواني و جواني،علي نقي فقيهيناشر: مهر تابان تهران - 24 مهر، 1384
پي نوشت ها:
[1] . بايد نسبت به كليد نكات توجه داشته باشيد و با توجه به زمان و شرائط و مقتضاي حال آنها را به كار ببريد.
[2] . قرائتي، محسن، قرآن و تبليغ، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، 1372، ص 158.
[3] . همان، ص 166.
[4] . همان، ص 166.
[5] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[6] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[7] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[8] . افضل السادات دهشيري، تربيت اخلاق، سازمان تبليغات اسلامي، چاپ اول، 1370، ص 216.
[9] . رحيمي، عباس، زندگي موفق، نشر جمال، چاپ اول، 1382، ص 189.
[10] . تربيت اخلاق، ص 227.