سال دوم، شماره چهارم، پاييز، 1390، صفحه 151 ـ 165

Ma'rifat-i Ākhlaqī, Vol.2. No.4, Fall 2011

حسين اترك*

چکيده

ماهيت و حکم اخلاقي تجسّس يکي از موضوعات مهم اخلاقي براي عموم مردم و به ويژه براي افرادي است كه مقتضاي شغلي آنها در ارتباط با تجسّس است، مانند نيروهاي انتظامي، امنيتي، اطلاعاتي، روزنامه‌نگاران و اصحاب خبر. تجسّس در لغت به معناي، بررسي كردن، جست‌وجوكردن و كسب خبر است. تجسّس به تحقيق و تفحص در امور مخفي و پنهان ديگران كه ماهيت شخصي و فردي دارد، گفته مي‌شود. بنابراين، به كارگيري واژة تجسّس در تفحص از اموري كه ماهيت ظاهر و آشكار دارند يا به تعبير ديگر، ماهيت اجتماعي و جمعي دارند، صحيح نيست. سه نوع تجسّس با احكام جداگانه وجود دارد: تجسّس در امور شخصي،‌ در امور اجتماعي و در امور دشمن. تجسّس در امور شخصي افراد به حكم عقل و صريح آيه «ولاتجسسوا» و روايات متعدد، جايز نيست. تجسّس در امور اجتماعي كه عبارت بهتر براي آن «بازرسي» و «نظارت» است، بنا بر دليل عقلي و برخي روايات، جايز و در برخي شرايط واجب است. اطلاع از شرايط جامعه، نيازها و مطالبات مردم و ايجاد عدالت اجتماعي كه از مهم‌ترين وظايف حاكم است، و دستيابي به آنها تا حد زيادي به گزينش مسئولان و كارگزاران حكومتي متعهد، مؤمن و متخصص، وابسته است، نيازمند تحقيق و تفحص از عملكرد دستگاه‌ها و سازمان‌هاي اجتماعي است. تجسّس در مورد دشمنان حكومت و گردآوردن اطلاعات از آنها به حكم عقل و شرع جايز است. آية چهارم سورة منافقون، سيره پيامبر(ص) و حضرت علي(ع) بر جواز اين امر دلالت دارد.

برای دانلود متن کامل این مقاله به لینک زیر مراجعه فرمایید: