سوال

بعضي مواقع كه شاهد دعواي چند نفر در خيابان هستيم، متأسفانه برخي از آنها به خداوند و ائمة معصومين و مقدسات توهين مي كنند و با صداي بلند داد مي زنند و اگر تذكر زباني فايده نداشته باشد با توجه به اين‌كه هيچ مرجعي جهت رسيدگي به چنين اتفاقاتي وجود ندارد، وظيفة ما در قبال آنها چيست ؟

پاسخ

هر كار و عملي داراي خاستگاه و شرايطي است كه وقتي آن شرايط و زمينه ها بوجود آمدند آن كار و فعل نيز به وقوع مي پيوندد. براي تسريع در انجام كاري و يا منع از كاري شناخت زمينه ها و شرايط آن كار مي تواند نقش بسزايي داشته باشد.
بي شك توهين به مقدسات و ائمه در هنگام خشم و دعوا با ديگران، كاري است زشت و ناپسند و نشان از يك صفت اخلاقي ناپسند دارد و مي بايد كسي كه مرتكب چنين عملي مي شود از زشت بودن كار خود آگاه شود و او را تشويق به ترك چنين كاري كرد؛ اما بايد توجه داشت كه چگونه و در چه شرايطي؟؛ زيرا ممكن است عكس العمل ما در مقابل چنين كاري به جاي اين كه در رسيدن به هدفمان موثر گردد، موجب بروز عكس العمل شديدتري از طرف مقابل شود.
آنچه كه در روايات و آيات در باب امر به معروف و نهي از منكر وارد شده است و اين همه تشويق براي به انجام رساندن اين دو فريضه، فقط براي يك فوق العاده مهم چيز است: «ترك معصيت و انجام دستور الهي» اين بسته به شرايط و رفتارهاست كه چگونه بر خوردي با عمل منكر داشته باشيم كه آن منكر ترك شود. قبل از پرداختن به اين بحث لازم است گفته شود كه چنين شخصي كه دست به توهين و فحش به مقدسات مي زند آيا همان اندازه جرم و عقاب دارد كه شخص ديگري در حالت عادي و خونسردي و در كمال آگاهي و اختيار دست به چنين كاري مي زند؟ آيا مجازات وجرم اين دو يكسان است؟ جواب حتماً منفي است و فرق است بين اين دو. كسي كه با اختيار، آگاهي و در كمال خونسردي و با قصد توهين و فحش، به خدا و ائمه و مقدسات توهين مي كند مجازات سختي دارد كه بر عهدة حكومت است؛ ولي كسي كه در حالت هايي خشمگين مي شود و توهين مي كند ـ اگرچه كارش پسنديده نيست و زشتي آن را انكار نمي كنيم؛ ولي نمي شود در مجازات او همان چيزي را در نظر گرفت كه براي شخص اول قائل هستيم؛ چرا كه در تحقق جرم دو عنصر لازم و ضروري است: يكي عنصر مادي و شكل ظاهري آن فعل است كه كاري گناه و منفي در عرف، دين و اجتماع به حساب آيد و ديگر اين كه او هم از همان كار قصد گناه و معصيت را داشته باشد.
اگر چه ظاهر فعل و رفتار چنين شخصي گناه حساب مي شود؛ ولي در اين كه نسبت اين شخص و قصد او آيا واقعاً توهين به مقدسات است و يا اينكه آيا اصلاً آگاهي لازم را در هنگام ارتكاب عمل دارد يا خير جاي سؤال است. در بعضي مواقع كه خشم طرف شديد مي شود مطالبي را به زبان مي آورد كه بعداً هرچه به او بگويي شما اين مطالب را گفته اي انكار مي كند و به ياد نمي آورد؛ زيرا واقعاً هنگام خشم اصلاً توجه نداشته چه گفته است.
در امر به معروف و نهي از منكر كردن چنين اشخاصي بايد نکات پيش گفته را مدنظر قرار داد.
در مواجهه با چنين افرادي چه بايد كرد؟
برطرف كردن زمينه چنين رفتاري:
گاهي اوقات ممکن است شخصي كه دست به چنين رفتاري مي زند در واكنش به رفتار شخص طرف مقابلش باشد. فرض كنيد كسي يه ديگري ظلم كرده و ظالم در عين حال قيافه اي حق به جانب گرفته و دم از خدا و پيامبر هم مي زند. ممكن است شخص مظلوم که توان مقابله فيزيكي با او را ندارد براي مقابله، توهين به مقدسات مكانيزمي دفاعي براي كاهش استرس او باشد، اگر اين گونه بود، مي توان از شخص مظلوم دفاع كرده و در صدد احقاق حق او برآمده و در فرصت مناسب تذكرات لازم را به او داد و يا اگر احياناً به او ظلمي مي شود كه باعث اين توهينات است جلو ظلم را گرفت و شرايطي را كه باعث بروز چنين عملي است برطرف كرد و سپس به تذكرات، نصايح و... پرداخت كه حتماً بهتر ما را به مقصود مي رساند.
همانطور كه قبلاً گفته شده قصد ما توجيه رفتار چنين شخصي نيست و نمي خواهيم بر رفتار او امضا  کنيم؛ چرا كه
«فحش و هرزه گويي منشاء آن خباثت و دنائت نفس است[1]» خصوصاً اگر اين حالت نسبت به مقدسات باشد. واقعيت اين است كه خيلي از همين افراد، ممكن است بعداً از كرده خود پشيمان شوند.
اين مطلب قابل توجه است كه خشم و به پيروي از آن رفتارهاي پرخاشگرانه ومنفي مي بايست با توجه به زمينه و محيطش مورد توجه قرار گيرد[2] و اگر سعي در رفع آن مي شود محيط و شرايط را نيز لحاظ كنيم.
مهم اين است كه نسبت به چنين وقايعي بي توجه نباشيم علاوه بر آن که نبايد از ظرافت ها غفلت كرد؛ زيرا گاهي ناشيانه عمل كردن ما باعث نتيجه عكس مي شود.
دور كردن او از ميدان دعوا:
از ديگر راههاي جلوگيري از ادامه اين عمل مي توان اشاره كرد به دور كردن چنين شخصي از ميدان دعوا؛ در اين صورت سعي كنيم كه به دعواي طرفين خاتمه داده و با دعوت هر دو طرف به آرامش، چنين شخصي را كه از سر غضب و ناراحتي دست به توهين زده به آرامش دعوت كرده و چيزهايي را كه باعث خشم بيشتر او مي شود از راه دور كنيم. و به تدريج و آرامي او را با حقيقت گفته و كارش روبرو كنيم. بايد محرّكات فحش و ناسزاگويي در اين شخص را شناخت و آنهارا برطرف كرد؛ البته ممكن است ما با چنين افرادي رابطه آشنايي نداشته باشيم و نتوانيم در يك وقت خيلي كوتاه باعث جلوگيري هميشگي او از اين كار شويم؛ ولي همين كه ما دلسوزانه و از روي خيرخواهي و نه از روي خشم و كينه، با او روبرو شويم و سعي در دعوت كردن او به آرامش و يا احياناً احقاق حق از دست رفته اش بنماييم خود مؤثر است.
مراحل امر به معروف و نهي از منكر در اين راستا مي بايست از كارها و شيوه هاي نرم شروع شود. اگر اشاره اثر دارد با اشاره اي مانع كار او شويم، اگر سخن ما اثر ندارد ولي سخن كسي ديگر اثر دارد به او بگوييم كه اين شخص را از كارش باز دارد[3]. اگر آن لحظه تذكر ما اثري ندارد ولي بعداً مي توان با تذكر دادن، وي را از اين صفت زشت دور كرد، بعداً به او تذكر دهيم. لازم است مثل طبيبي دلسوز، از روي خيرخواهي و دلسوزي مانع از كار او شويم.
تذكر: بالاترين مرجع جهت رسيدگي اين امر نهادينه كردن امر به معروف و نهي از منكر مردمي و مسئوليت پذيري اجتماعي است كه اميد است اين تكليف شرع در جامعه ما روز به روز زنده تر گردد که در موارد بحراني مي توان از نهادهاي ديگري مثل نيروي انتظامي كمك گرفت.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. امر به معروف و نهي از منكر، محسن قرائتي، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن، چاپ چهارم، پاييز 76.
2. كنترل و مهار خشم؛ هلن انيل، ترجمه فرشيد نژاد و حكيميان، انتشارات فرهنگ مردم، چاپ اول 1383.
 
پي نوشت ها:
[1] . قمي، عباس؛ خلاصه معراج السعاده، نشر مؤسسه در راه حق، ج 8، تابستان 1382.
[2] . هلن انيل، كنترل و مهار خشم، ترجمه اكبر فرشيد نژاد و سينا حكيميان، نشر فرهنگ مردم، چ اول، 1383.
[3] . قرائتي، محسن؛ امر به معروف و نهي از منكر، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن، چاپ چهارم، پاييز 76، اقتباس از صفحه 44-43.

http://andisheqom.com/fa/Question/View/10262/بعضي-مواقع-كه-شاهد-دعواي-چند-نفر-در-خيابان-هستيم-متأسفانه-ب