سوال:

چرا خداوند كمال را اكتسابي قرار داد؟

پاسخ:

واقعيت اين است كه قبل از آفرينش انسان، از يك سو موجودات جاندار و بي‌جان (مانند سنگ، گياه و حيوان) وجود داشته‌اند كه هر كدام با ويژگي‌هاى خاصى در اين جهان، به صورت ايستا يا متحرك، آفريده شده بودند. از سوى ديگر موجودات غيرمادى مانند فرشتگان، وجود داشتند كه هر كدام با مسئوليت و وظيفه خاصى، نقشى در جريان حيات اين دنيا ايفا مي‌كردند. علاوه بر آن دو گروه، خداوند متعال انسان را با اختيارات گسترده‌تر، آفريد، به طورى كه با بهره‌بردارى از امكانات جهان هستى، توانايى حضور در عرصه‌هاى مختلف را داشته باشد و امكان سقوط به پايين‌ترين دركات تا صعود به بالاترين درجات مراتب كمال براى او وجود داشته باشد. به گونه‌اى كه بتواند با اختيار خود پست‌تر از حيوان گردد و يا لياقت تعليم فرشتگان را داشته باشد. 
چنان كه قرآن مجيد در معرفى انسان‌هاى پست مي‌فرمايد: «أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ»؛ 1 «آنان همانند چهارپايان بلكه گمراه‌ترند. (آرى) آنها همان غافل ماندگانند». 
و از سوى ديگر خداوند متعال حضرت آدم (ع) را به عنوان نماد آدميت به مقامى رساند كه معلم فرشتگان شد: «قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ»؛ 2 «فرمود: اى آدم ايشان (فرشتگان) را به اسامى آنان خبر ده». 
اين ويژگى انسان كه با آگاهى و اختيار بتواند به بالاترين مرتبه كمالى برسد به جهت اين است كه مقام خلافت الهى شايسته او مي باشد. اين در حالى است كه قبل از آفرينش حضرت آدم، موجوداتى همانند فرشتگان وجود داشتند كه يكجا و بدون دردسر مرتبه خاصى از كمالات را دارا بوده‏اند. اما خداوند انسان را با اين ويژگى آفريد كه تحول و تكامل خويش را با تلاش، برنامه‏ريزى و اراده خويش ساماندهى كند. 
 براساس آنچه گذشت روشن مي‌شود كه كمالات اختيارى اكتسابي در ميان مخلوقات، رتبه‌اى فراتر از كمالات غيراكتسابى دارد. بنابراين، اگر انسان صالح در ميان مخلوقات، از همه حتى فرشتگان بالاتر رفته و خداوند همه جهان را در خدمت آدمى قرار داده است براى اين است كه او به كمالاتى برتر دست مي‌يازد و يكجا دادن همه كمالات، به معناى نفى كمالات اختيارى است چنين چيزى مستلزم تغيير ماهيت انسان به صورت موجوداتى شبيه فرشتگان مي‌باشد و موجب ايجاد تحول اساسى در نظام دنياست، به طورى كه دنيا بدون فراز و نشيب و گونه‌هاى مختلف انسانى خواهد بود. و مستلزم ايجاد دگرگونى در نظام آخرت نيز مي‌باشد و مواقف قيامت معنايى نخواهد داشت. در اين صورت نيازى به آفرينش موجودى به نام انسان نبود بلكه فرشتگان از قبل بودند در حالى كه امتياز انسان آن است كه در ميان اين همه فراز و نشيب‏هاى دنيا و قدرت انتخاب خوبى‏ ها و بدى ‏ها، مسير خويش را طى كند و استحقاق پاداش و يا مجازات را به دست آورد. 
________________
1 . اعراف (7)، آيه 179. 
2 . بقره (2)، آيه 32.