توبه از گناه
سوال:
انسان گناهی انجام داده كه بعد از پشیمانی توبه می كند و دیگر آن گناه را انجام نمی دهد در صورتی كه خداوند توبه اش را بپذیرد آیا بازهم در آخرت عذاب این گناه را ببیند یا نه؟
پاسخ:
نقش توبه در بازگشایی در سعادت و قرار گرفتن در مسیر حق و اصلاح عملكردهای غلط گذشته و گشودن دریچه امید به روی انسان بسیار اساسی است. بسیار می شود كه از انسان در طول زندگی و به ویژه در آغاز تربیت و اصلاح نفس، لغزش هایی سر می زند، اگر درهای بازگشت به روی او بسته شود مأیوس می گردد و برای همیشه از راه می ماند و لذا در مكتب تربیتی اسلام، توبه به عنوان یك اصل تربیتی با اهمیت زیاد مطرح است و اسلام از تمام گنهكاران دعوت می كند كه برای اصلاح خویش و جبران گذشته از این در وارد شوند.
خداوند متعال در آیه 70 سره فرقان می فرماید : «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ یبَدِّلُ اللَّهُ سَیئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»
ترجمه:
( مگر كسى كه توبه كند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد كه خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل مىكند. و خداوند آمرزنده و مهربان است.)
از این آیه شریفه اجمالا استفاده می شود كه توبه موجب می شود گناهان به حسنات تبدیل شوند ، اما مساله مهم در مورد آیه فوق این است كه چگونه خداوند سیئات آنها را تبدیل به حسنات مىكند؟
در اینجا چند تفسیر است كه همه مى تواند قابل قبول باشد:
1- هنگامى كه انسان توبه مىكند و ایمان به خدا مىآورد دگرگونى عمیقى در سراسر وجودش پیدا مىشود، و به خاطر همین تحول و انقلاب درونى سیئات اعمالش در آینده تبدیل به حسنات مىشود، اگر در گذشته مرتكب قتل نفس مىشد در آینده دفاع از مظلومان و مبارزه با ظالمان را جاى آن مىگذارد، و اگر زناكار بود بعدا عفیف و پاكدامن مىشود و این توفیق الهى را در سایه ایمان و توبه پیدا مىكند.
2- دیگر اینكه خداوند به لطف و كرمش و فضل و انعامش بعد از توبه كردن سیئات اعمال او را محو مىكند، و به جاى آن حسنات مىنشاند، چنان كه در روایتى از ابو ذر از پیامبر اسلام ص مىخوانیم: روز قیامت كه مىشود بعضى از افراد را حاضر مىكنند خداوند دستور مىدهد گناهان صغیره او را به او عرضه كنید و كبیرهها را بپوشانید، به او گفته مىشود تو در فلان روز فلان گناه صغیره را انجام دادى، و او به آن اعتراف مىكند، ولى قلبش از كبائر ترسان و لرزان است.
در اینجا هر گاه خدا بخواهد به او لطفى كند دستور مىدهد بجاى هر سیئه حسنهاى به او بدهید، عرض مىكند پروردگارا! من گناهان مهمى داشتم كه آنها را در اینجا نمىبینم.
ابو ذر مىگوید: در این هنگام پیامبر ص تبسم كرد كه دندانهایش آشكار گشت سپس این آیه را تلاوت فرمود فَأُوْلئِكَ یبَدِّلُ اللَّهُ سَیئاتِهِمْ حَسَناتٍ .
3- سومین تفسیر اینكه منظور از سیئات نفس اعمالى كه انسان انجام مىدهد نیست، بلكه آثار سویى است كه از آن بر روح و جان انسان نشسته، هنگامى كه توبه كند و ایمان آورد آن آثار سوء از روح و جانش برچیده مىشود، و تبدیل به آثار خیر مىگردد، و این است معنى تبدیل سیئات به حسنات.
البته این سه تفسیر- منافاتى با هم ندارند و ممكن است هر سه در مفهوم آیه جمع باشند. (تفسیر نمونه، ج15، ص 156)
حضرت سجاد(ع) در مناجات تایبین از مناجات های پانزده گانه (خمسه عشر) كه در مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی نیز آمده است به پیشگاه خداوند چنین عرضه می دارد:
خدایا! تو كسی هستی كه دری به سوی عفوت بر روی بندگانت گشوده ای و نامش را توبه گذاشته ای و فرموده ای؛ بازگردید به سوی خدا و توبه خالص كنید. اكنون عذر كسانی كه از ورود به این در بعد از گشایش آن غافل شوند چیست؟
در روایات به قدری بر مسأله توبه تأكید شده كه در حدیثی از حضرت امام باقر(ع) می خوانیم: «ان الله تعالی اشد فرحا بتوبه عبده من رجل اضل راحلته و زاده فی لیله ظلما فوجدها؛ خداوند از توبه بنده اش بیش از كسی كه مركب و توشه خود را در بیابان در یك شب تاریك گم كرده و سپس آن را می یابد، شاد می گردد» (تفسیر نمونه، ج 24، ص 295).
و باز در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: «التائب من الذنب كمن لاذنب له والمقیم علی الذنب و هو مستغفر منه كالمستهزء؛ كسی كه از گناه توبه كند، همچون كسی است كه اصلا گناه نكرده است و كسی كه به گناه خود ادامه دهد در حالی كه استغفار می كند مانند كسی است كه مسخره می كند» (همان، ص 296).