توبه و عقوبت دوباره گناهان
سوال: فردی گناهي انجام داده كه بعد از آن پشيمان شده و توبه کرده و آن گناه را ترک می نماید در صورتي كه توبه اش پذيرفته شود، آيا در آخرت بابت اين گناه عذاب می شود؟
پاسخ: نقش توبه در بازگشايي در سعادت و قرار گرفتن در مسير حقّ و اصلاح عملكردهاي غلط گذشته و گشودن دريچه اميد به روي انسان بسيار اساسي است. بسيار مي شود كه از انسان در طول زندگي و به ويژه در آغاز تربيت و اصلاح نفس، لغزش هايي سر مي زند، اگر درهاي بازگشت به روي او بسته شود مأيوس مي گردد و براي هميشه از راه مي ماند و لذا در مكتب تربيتي اسلام، توبه به عنوان يك اصل تربيتي با اهميّت زياد مطرح است و اسلام از تمام گنهكاران دعوت مي كند كه براي اصلاح خويش و جبران گذشته از اين در وارد شوند.
خداوند متعال در آيه 70 سره فرقان مي فرمايد : «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً ؛ مگر كسى كه توبه كند و ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد كه خداوند گناهان اين گروه را به حسنات تبديل مىكند. و خداوند آمرزنده و مهربان است.
از اين آيه شريفه اجمالاً استفاده مي شود كه توبه موجب مي شود گناهان به حسنات تبديل شوند ، امّا مساله مهم در مورد آيه فوق اين است كه چگونه خداوند سيئات آنها را تبديل به حسنات مىكند؟
در اينجا چند تفسير است كه همه مى تواند قابل قبول باشد:
1- هنگامى كه انسان توبه مىكند و ايمان به خدا مىآورد دگرگونى عميقى در سراسر وجودش پيدا مىشود، و به خاطر همين تحول و انقلاب درونى سيئات اعمالش در آينده تبديل به حسنات مىشود، اگر در گذشته مرتكب قتل نفس مىشد در آينده دفاع از مظلومان و مبارزه با ظالمان را جاى آن مىگذارد، و اگر زناكار بود بعدا عفيف و پاكدامن مىشود و اين توفيق الهى را در سايه ايمان و توبه پيدا مىكند.
2- ديگر اينكه خداوند به لطف و كرمش و فضل و انعامش بعد از توبه كردن سيئات اعمال او را محو مىكند، و به جاى آن حسنات مىنشاند، چنان كه در روايتى از ابو ذر از پيامبر اسلام ص مىخوانيم: روز قيامت كه مىشود بعضى از افراد را حاضر مىكنند خداوند دستور مىدهد گناهان صغيره او را به او عرضه كنيد و كبيرهها را بپوشانيد، به او گفته مىشود تو در فلان روز فلان گناه صغيره را انجام دادى، و او به آن اعتراف مىكند، ولى قلبش از كبائر ترسان و لرزان است.
در اينجا هر گاه خدا بخواهد به او لطفى كند دستور مىدهد بجاى هر سيئه حسنهاى به او بدهيد، عرض مىكند پروردگارا ! من گناهان مهمى داشتم كه آنها را در اينجا نمىبينم.
ابوذر غفاری مىگويد: در اين هنگام پيامبر ص تبسم كرد كه دندانهايش آشكار گشت سپس اين آيه را تلاوت فرمود فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ.
3- سومين تفسير اينكه منظور از سيئات نفس اعمالى كه انسان انجام مىدهد نيست، بلكه آثار سويى است كه از آن بر روح و جان انسان نشسته، هنگامى كه توبه كند و ايمان آورد آن آثار سوء از روح و جانش برچيده مىشود، و تبديل به آثار خير مىگردد، و اين است معنى تبديل سيئات به حسنات.
البته اين سه تفسير- منافاتى با هم ندارند و ممكن است هر سه در مفهوم آيه جمع باشند. (تفسير نمونه، ج15، ص 156)
حضرت سجاد(علیه السلام) در مناجات تايبين از مناجات هاي پانزده گانه (خمسه عشر) كه در مفاتيح الجنان مرحوم شيخ عباس قمي نيز آمده است به پيشگاه خداوند چنين عرضه مي دارد:
خدايا ! تو كسي هستي كه دري به سوي عفوت بر روي بندگانت گشوده اي و نامش را توبه گذاشته اي و فرموده اي؛ بازگرديد به سوي خدا و توبه خالص كنيد. اكنون عذر كساني كه از ورود به اين در بعد از گشايش آن غافل شوند چيست؟
در روايات به قدري بر مسأله توبه تأكيد شده كه در حديثي از حضرت امام باقر(علیه السلام) مي خوانيم: «ان الله تعالي اشد فرحا بتوبه عبده من رجل اضل راحلته و زاده في ليله ظلما فوجدها؛ خداوند از توبه بنده اش بيش از كسي كه مركب و توشه خود را در بيابان در يك شب تاريك گم كرده و سپس آن را مي يابد، شاد مي گردد.(تفسير نمونه، ج 24، ص 295)
و باز در روايتي ديگر از آن حضرت آمده است: التائب من الذنب كمن لاذنب له والمقيم علي الذنب و هو مستغفر منه كالمستهزء؛ كسي كه از گناه توبه كند، همچون كسي است كه اصلا گناه نكرده است و كسي كه به گناه خود ادامه دهد در حالي كه استغفار مي كند مانند كسي است كه مسخره مي كند.(همان، ص 296)